'Rồng đen, voi đỏ' - giới doanh nhân Việt hơn 100 năm trước

Những biến động về chính trị cũng như kinh tế đã đẩy lùi nhiều nhãn hàng nổi tiếng một thời ra khỏi thương trường. Đến nay, chỉ còn hiệu nước mắm Liên Thành, ra đời năm 1906 với biểu tượng con voi đỏ, vẫn hiện diện trong đời sống kinh tế.

Trong lời giới thiệu sách, Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Thuận (Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP HCM) cho rằng điều gây thích thú là việc tác giả chọn hai biểu tượng tiêu biểu cho các doanh nghiệp Việt đầu thế kỷ 20 - voi đỏ của công ty Liên Thành và rồng đen trên xà bông Marseille (Pháp) của công ty Nguyễn Háo Vĩnh. Ông nhận định cách đặt tên sách giàu hình tượng, gửi thông điệp đây là bức tranh lịch sử doanh nhân Việt đầu thế kỷ 20, những người vượt qua thách thức, vươn lên cùng dân tộc.

Sách bắt đầu với bối cảnh xoay quanh cuộc xâm lược của thực dân Pháp nửa cuối thế kỷ 19, biến Việt Nam trở thành thuộc địa ở Đông Dương. Thế hệ doanh nhân lúc này đương đầu, đấu tranh với những thủ đoạn trên thương trường, kế hoạch độc quyền khi Pháp bắt tay với chính quyền thuộc địa. Họ còn bị chèn ép bởi các thương nhân ngoại kiều.

"Sự ra đời và vật lộn trong cuộc tranh thương, nỗi đau bị áp bức nặng nề đã khiến doanh nhân Việt xích lại gần nhau, chia sẻ và định hướng mục tiêu chung: Độc lập và sự phồn vinh, cá nhân và dân tộc Việt", tác giả viết.

Giai đoạn này cũng mở ra một thời kỳ du nhập kinh doanh chủ nghĩa tư bản vào một nền kinh tế thuần túy nông nghiệp. Các thương nhân người Hoa đã chu du theo hải trình từ Quảng Đông, Phúc Kiến, Hải Nam đến Sài Gòn - Chợ Lớn và các trung tâm thương mại khác ở miền Nam. Hơn 30 năm sau, họ trở thành một tầng lớp giàu có như Ban Hạp, Vương Thái, Tạ Mã Diên, Huỳnh Văn Hoa (Chú Hỏa), Quách Đàm (Diệm).

Lập nghiệp rồi định cư lâu dài ở Việt Nam, thế hệ doanh nhân người Hoa này, cũng như các thế hệ đồng hương trước đó, hòa vào dòng chảy của đời sống kinh tế - xã hội, trở thành một phần lịch sử của cộng đồng các dân tộc trong nước.

Nửa đầu thế kỷ 20 xuất hiện một lớp doanh nhân làm ăn theo con đường kinh tế tư bản. Họ nhanh chóng học hỏi cách thức làm ăn của nước ngoài, bao gồm cả quảng cáo, tiếp thị. Họ nhận thức sâu sắc ý nghĩa, tầm quan trọng của thương hiệu Việt, từ đó góp phần tạo nên một làn sóng, sự thay đổi trong tư duy kinh tế của người Việt.

Từ đây, loạt doanh nghiệp lớn nhỏ lần lượt ra đời như: hãng tàu của Bạch Thái Bưởi, Quảng Hưng Long, nước mắm Vạn Vân, nước mắm Liên Thành, "xà bông Cô Ba - Savon Việt Nam" (công ty Trương Văn Bền và các con), hãng sơn Résistanco, Quảng Hưng Long, Đồng Lợi Tế, Đồng Lợi.

Theo tác giả, những cái tên kể trên tiêu biểu cho tinh thần kinh doanh tự lực của người Việt, mang hơi thở hiện đại. Lớp doanh nhân đầu tiên trong lịch sử như Lương Khắc Ninh, Bạch Thái Bưởi, Lương Văn Can, Nguyễn Trọng Lội, Trương Văn Bền, Nguyễn Háo Vĩnh, Nguyễn Sơn Hà dần tạo dựng nền tảng triết lý, đạo đức kinh doanh.