Phân tích sâu về lỗ hổng vận hành hồ chứa trong mùa mưa lũ, đồng thời đề xuất các giải pháp công nghệ và chính sách để ứng phó hiệu quả.
Ctrl Z
Đợt mưa lũ lịch sử tại miền Trung năm 2025 đã một lần nữa phơi bày những lỗ hổng trong hệ thống vận hành hồ thủy lợi và thủy điện, đặt ra những câu hỏi cấp bách về khả năng ứng phó với thiên tai cực đoan. Tại Diễn đàn "Chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ trong vận hành, bảo đảm an toàn đập, hồ chứa nước" được tổ chức gần đây, các chuyên gia đã thẳng thắn chỉ ra những bất cập, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống lũ và bảo vệ an toàn cho người dân.
Hồ chứa xả lũ kiểm soát dòng chảy, giảm thiểu tác động của lũ lụt.Một trong những vấn đề nổi cộm được thảo luận tại diễn đàn là tình trạng thiếu hụt dữ liệu và sự lạc hậu trong công tác cảnh báo. Theo Cục Quản lý xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), hiện trạng này làm giảm đáng kể khả năng ứng phó với các tình huống khẩn cấp, đặc biệt trong bối cảnh mưa lũ diễn biến ngày càng phức tạp và khó lường.
Thống kê cho thấy, chỉ có 30% hồ chứa có phương án ứng phó tình huống khẩn cấp, 51% có phương án bảo vệ, và chỉ 9% được kiểm định an toàn đập. Đáng chú ý, chỉ 19% hồ có thiết bị quan trắc khí tượng thủy văn chuyên dụng, và 11% cắm mốc phạm vi bảo vệ. Điều này cho thấy sự thiếu sót nghiêm trọng trong việc đầu tư vào các công nghệ và cơ sở hạ tầng cần thiết để giám sát và quản lý hồ chứa một cách hiệu quả. Về dữ liệu, mặc dù phần lớn hồ đã được đưa vào hệ thống quản lý, chỉ khoảng 900 hồ có bộ thông số kỹ thuật đầy đủ. Các hồ còn lại, đặc biệt là 592 đập dâng, thiếu dữ liệu hoặc chưa được cập nhật thông số kỹ thuật.
Phương pháp cảnh báo lũ vẫn còn nhiều hạn chế, chủ yếu thông qua điện thoại hoặc công văn, dễ gây chậm trễ trong việc ứng phó. Điều này đặc biệt nguy hiểm khi mực nước dâng cao nhanh chóng. Trước mùa mưa lũ 2025, mức độ đáp ứng dữ liệu phục vụ ứng dụng công nghệ còn rất thấp: 19% hồ có thiết bị quan trắc chuyên dùng; 9% hồ được kiểm định an toàn; 30% có phương án ứng phó khẩn cấp. Toàn quốc mới có 411 hồ được xây dựng bản đồ ngập lụt hạ du, một dữ liệu quan trọng để cảnh báo sớm.
Để đối phó với tình hình trên, ngành thủy lợi cần chuyển mạnh từ phương thức vận hành cũ sang phương thức mới, chủ động hơn và dựa trên các công nghệ tiên tiến. Cụ thể, việc vận hành hồ nên dựa trên cách tiếp cận quản lý và quản trị rủi ro theo lưu vực và liên lưu vực sông, thay vì vận hành rời rạc từng hồ. Chức năng của hồ chứa phải được xác định theo hướng đa mục tiêu: cắt lũ, đảm bảo an toàn công trình, bảo vệ hạ du, đồng thời cấp nước cho sinh hoạt và sản xuất.
Một trong những giải pháp then chốt được các chuyên gia nhấn mạnh là nâng cao năng lực dự báo – cảnh báo, đồng thời kết nối và khai thác hiệu quả các hệ thống dữ liệu. Việc này bao gồm việc ứng dụng các công nghệ như Vrain, dữ liệu doanh nghiệp dự báo, mô hình mưa – dòng chảy và mô hình thủy lực. Mục tiêu là chuyển từ "dự báo" sang "thông báo đủ tin cậy", giúp đơn vị vận hành chủ động hạ mực nước đón lũ mà vẫn đảm bảo an toàn.
Thêm vào đó, cần tăng cường phối hợp giữa các đơn vị thủy lợi và thủy điện, đặc biệt là trong bối cảnh các hồ thủy điện có tổng dung tích lớn hơn rất nhiều so với hồ thủy lợi (15,5 tỷ m³ so với 7,000 hồ thủy lợi). Nếu các hồ thủy điện tham gia tích cực hơn vào nhiệm vụ phòng chống lũ, hiệu quả bảo vệ hạ du sẽ được nâng lên đáng kể, đặc biệt trong những trận mưa lớn lịch sử.
Trước tình hình này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường dự kiến trình Quốc hội sửa đổi Luật Thủy lợi giai đoạn 2027–2028, đồng thời xem xét điều chỉnh các nghị định liên quan sau khi tổng kết diễn biến thời tiết cực đoan trong thời gian tới. Các chuyên gia cũng khuyến nghị cần sớm xây dựng và ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về an toàn đập, hồ chứa nước. Cần thiết kế và xây dựng các bản đồ ngập lụt chi tiết, đồng thời tăng cường đầu tư vào các hệ thống quan trắc, cảnh báo tự động.
Tóm lại, để đối phó hiệu quả với tình trạng mưa lũ ngày càng cực đoan, việc nâng cao năng lực vận hành hồ chứa là vô cùng cấp thiết. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành, từ việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng, công nghệ đến việc hoàn thiện các quy định pháp luật. Việc chủ động ứng phó với thiên tai, dựa trên nền tảng khoa học và công nghệ, không chỉ giúp giảm thiểu thiệt hại về người và của, mà còn góp phần bảo vệ sự phát triển bền vững của đất nước.
Phân tích thảm kịch Hòa Thịnh: 25 người chết, 560 tỷ đồng thiệt hại. Đánh giá nguyên nhân, hệ thống cảnh báo và bài học rút ra để phòng tránh thảm họa tương tự.
Miền Trung: Hệ thống hồ chứa "thất thủ" trước mưa lũ. Phân tích nguyên nhân, hậu quả và các giải pháp nâng cấp, cảnh báo sớm.
Câu chuyện đau lòng về người đàn ông ôm thi thể mẹ giữa lũ tại Đắk Lắk. Phân tích nguyên nhân, hậu quả và bài học rút ra để ứng phó với thiên tai hiệu quả hơn.
Phân tích nguyên nhân và giải pháp quản lý thủy điện sau lũ lụt miền Trung. Tìm hiểu kinh nghiệm quốc tế và đề xuất giải pháp cho Việt Nam.
